ZAKON ZA DEVIZNOTO RABOTEWE

 

I. OSNOVNI ODREDBI

 

^len 1

 

So ovoj zakon se ureduvaat finansiskite i drugite ekonomski transakcii me|u doma{nite i stranskite lica, platniot promet so stranstvo, deviznoto rabotewe na bankite, devizniot pazar i deviznite rezervi, raspolagaweto so devizi od strana na gra|anite vo Republika Makedonija, prometot so zlato, kako i devizniot nadzor i kontrola.

Devizi, vo smisla na ovoj zakon, se site vidovi na pobaruvawa od stranstvo, nastanati po bilo koi osnovi, a glasat na stranska valuta, kako i site vidovi na efektivni stranski pari, osven kovani zlatni pari.

 

^len 2

 

Devizite mo`e da se koristat samo za pla}awe vo stranstvo. Pla}aweto po tekovnite transakcii sprema stranstvo se vr{i slobodno.

 

^len 3

 

Kupuvawe i prodavawe na devizi se vr{i na devizniot pazar, a na efektivni stranski pari, ~ekovi i kreditni pisma vo menuva~nici na na~in i pod uslovi utvrdeni so ovoj zakon.

 

^len 4

 

Proporciite na izvozot na stoki i uslugi, finansiskite i drugite ekonomski transakcii, me|u doma{nite i stranskite lica, se utvrduvaat so proekcijata na platniot bilans na Republika Makedonija.

 

 

 

 

 

 

^len 5

 

Narodnata banka na Republika Makedonija (vo natamo{niot tekst: Narodnata banka), vo ramkite na svoite prava i obvrski, odgovorna e za op{tata likvidnost vo pla}awata sprema stranstvo, kako i za izvr{uvawe na svoite obvrski sprema stranstvo po osnov na krediti, garancii ili supergarancii.

Bankite ovlasteni za vr{ewe na raboti na platniot promet so stranstvo i na kreditni raboti so stranstvo, se odgovorni za sopstvenata likvidnost vo pla}awata sprema stranstvo, po osnov na krediti, garancii i otvoreni akreditivi za smetka na svoite komitenti.

 

^len 6

 

Narodnata Banka, vo ramkite na svoite prava i obvrski, odgovorna e za odr`uvaweto na stabilnosta na denarot.

Stabilnosta na denarot trajno se odr`uva so odredeni merki od ekonomskata politika so koi se obezbeduva zgolemuvawe na izvozot i usoglaseno izvr{uvawe na platniot bilans.

 

^len 7

 

Zabraneto e kupuvawe i prodavawe na devizi, pla}awe i naplatuvawe vo devizi i zlato me|u doma{ni lica i me|u doma{ni i stranski lica nadvor od devizniot pazar i menuva~nicite.

Sekoe dejstvie sprotivno na stav 1 na ovoj ~len e ni{to`no.

 

^len 8

 

Doma{nite fizi~ki lica mo`at da dr`at devizi kaj ovlastenite banki na devizna smetka ili devizna {tedna kni{ka i da gi koristat za pla}awe vo stranstvo, dokolku poinaku ne e utvrdeno so zakon.

Stranskite fizi~ki lica mo`at da dr`at devizi na devizni smetki ili na devizni {tedni kni{ki vo ovlastenite banki.

Za devizite na deviznite smetki i na deviznite {tedni kni{ki garantira bankata kaj koja se vlo`eni devizite so celokupniot svoj kapital ili vo ramkite na obezbedenata garancija.

 

 

 

^len 9

 

Doma{ni lica, vo smisla na ovoj zakon, se: pretprijatija, banki i drugi pravni lica, vklu~uvaj}i gi me{ovitite i stranskite pravni lica so sedi{te vo Republika Makedonija i fizi~kite lica so `iveali{te vo Republika Makedonija.

Stranski lica, vo smisla na ovoj zakon, se pravnite lica so sedi{te vo stranstvo i fizi~kite lica so `iveali{te vo stranstvo.

 

^len 10

 

Pod ovlastena banka, vo smisla na ovoj zakon, se podrazbira banka koja ima ovlastuvawe za vr{ewe na raboti na platen promet so stranstvo i na kreditni raboti so stranstvo (vo natamo{niot tekst: ovlastena banka za raboti so stranstvo) i banka koja ima ovlastuvawe za vr{ewe na devizno-valutni raboti vo Republika Makedonija (vo natamo{niot tekst: ovlastena banka za devizni raboti).

 

^len 11

 

Narodnata banka vr{i raboti od platniot promet so stranstvo za potrebite na Republikata i organite i organizaciite na dr`avnata uprava.

 

^len 12

 

Deviznoto rabotewe na licata od ~len 9 na ovoj zakon podle`i na devizen nadzor i kontrola.

 

II. PLATEN BILANS I DEVIZNA POLITIKA

 

^len 13

 

Proekcijata na platniot bilans gi opfa}a finansiskite i drugite ekonomski transakcii me|u doma{nite i stranskite lica i toa: vrednosta i naplatata na izvezenite stoki i uslugi i drugiot nestokoven priliv; vrednosta i pla}aweto na uvezenite stoki i uslugi i drugiot nestokoven odliv; finansiskite transakcii so stranstvo; soodvetni salda od tekovnite i finansiskite transakcii so stranstvo, kako i promenite vo deviznite rezervi.

 

^len 14

 

So odlukata za devizna politika se ureduva: politikata na izvozot na stoki i uslugi i drugite formi na ekonomski odnosi so stranstvo, pottiknuvaweto na izvozot, utvrduvawe na politikata na pla}awe na doma{nite lica sprema stranstvo, uvozot, za{titnata politika, kursot na denarot, iznesuvaweto na kapital vo stranstvo, deviznite rezervi i kreditnite odnosi so stranstvo.

Proekcijata na platniot bilans i odlukata za devizna politika gi donesuva Sobranieto na Republika Makedonija na krajot na tekovnata godina za slednata godina.

 

^len 15

 

Narodnata banka ja propi{uva metodologijata za utvrduvawe i sledewe na ostvaruvaweto na platniot bilans.

Podatocite za ostvaruvawe na platniot bilans gi sledi i objavuva Narodnata banka mese~no.

Narodnata banka podnesuva izve{taj do Vladata na Republika Makedonija za ostvaruvawe na platniot bilans sekoi tri meseci, a do Sobranieto na Republika Makedonija - dvapati godi{no.

 

III. DEVIZEN PAZAR I KURS NA DENAROT

^len 16

 

Dnevniot pazar, vo smisla na ovoj zakon, go so~inuvaat site kupuvawa i prodavawa na devizi koi se odvivaat me|u ovlastenite banki i drugite doma{ni lica, me|u ovlastenite banki neposredno i me|u pravnite lica so posredstvo na ovlastena banka i me|u ovlastenite banki i Narodnata banka.

Kupoproda`ba na devizi soglasno so stav 1 na ovoj ~len se vr{i sekoj raboten den.

Narodnata banka, go propi{uva na~inot i organizacijata na rabota na devizniot pazar.

 

 

 

^len 17

 

Me|ubankarskiot sostanok na devizniot pazar, pretstavuva poseben del od devizniot pazar i funkcionira kako odnapred dogovoren i organiziran sostanok na koj u~estvuvaat ovlastenite banki i Narodnata banka.

 

^len 18

 

Kursot na denarot na devizniot pazar se formira slobodno, soglasno so ponudata i pobaruva~kata na devizi.

Narodnata banka go propi{uva na~inot i uslovite za formirawe na kursot na denarot.

 

^len 19

 

Narodnata banka go odreduva vidot na devizite koi se predmet na kupuvawe i prodavawe na devizniot pazar.

Dokolku dojde do poremetuvawe vo me|uvalutnite odnosi na stranskite devizni pazari, Narodnata banka mo`e privremeno da go ograni~i ili zabrani kupuvaweto i prodavaweto na odredeni devizi.

 

^len 20

 

Na devizniot pazar kupuvaweto i prodavaweto na devizi mo`e da se vr{i promptno i na termin.

Kaj promptnata kupoproda`ba prenosot na devizite na smetka na ovlastenata banka - kupuva~ i prenosot na denarite na smetka na prodava~ot na devizite, se vr{i vedna{, a najdocna vo rod od dva rabotni dena smetano od denot na potpi{uvaweto na zaklu~nicata za kupoproda`ba na devizite.

Pod kupoproda`ba na devizi na termin se podrazbira kupuvaweto i prodavaweto na devizi na rok do 90 dena.

Kako kupuva~i na devizi na termin mo`e da se javat samo ovlastenite banki i Narodnata banka.

Kupoproda`bata na devizi na termin se vr{i po kursevi za koi }e se dogovorat dogovara~ite.

 

 

 

^len 21

 

Narodnata banka kupuva i prodava devizi na Me|ubankarskiot sostanok na devizniot pazar zaradi odr`uvawe na op{tata likvidnost vo pla}awata sprema stranstvo, ostvaruvawe na stabilen kurs na denarot, vlijanie na negovoto nivo i obezbeduvawe na devizni rezervi na Republika Makedonija.

 

^len 22

 

Zaradi premostuvawe na vremenskoto nesovpa|awe na devizniot priliv i odliv i izvr{uvawe na utvrdenite proporcii so platniot bilans, Narodnata banka intervenira na Me|ubankarskiot sostanok na devizniot pazar so devizi od tekovnite devizni rezervi so koi taa rakuva, vodej}i pritoa smetka da ne dojde do naru{uvawe na nivoto na tie rezervi pod utvrdeniot minimum so odlukata za deviznata politika.

 

^len 23

 

Ovlastenite banki za rabota so stranstvo mo`at na stranskite devizni pazari da kupuvaat i prodavaat devizi, pod uslovi koi }e gi utvrdi Narodnata banka.

 

^len 24

 

Ovlastenata banka za rabota so stranstvo mo`e da kupuva devizi na devizniot pazar, dokolku uredno gi izvr{uva site svoi obvrski sprema drugite banki, bilo devizni ili denarski i ako ne e proglasena za nelikvidna od strana na Narodnata banka.

 

^len 25

 

Vrz osnova na dnevnite kursevi po koi se zaklu~eni raboti na kupuvawe i prodavawe na devizi na devizniot pazar, Narodnata banka gi utvrduva srednite kursevi na stranskite valuti za naredniot den.

Vrz osnova na srednite kursevi na stranskite valuti se formiraat kupovnite i proda`nite kursevi so dodavawe , odnosno odzemawe na mar`ite utvrdeni so propisot od ~len 18 stav 2 na ovoj zakon.

Pretprijatijata i drugite pravni lica pobaruvawata i obvrskite vo devizi gi utvrduvaat po pravilo, na krajot na sekoj mesec, a najdocna do krajot na sekoj presmetkoven period i gi iska`uvaat vo bilansot na sostojbata vo denari po sredniot kurs koj va`i na posledniot den od mesecot.

 

^len 26

 

Presmetuvaweto na carina i drugi uvozni dava~ki se vr{i so primena na srednite kursevi na stranskite valuti utvrdeni od strana na Narodnata banka pretposledniot den vo nedelata koja i prethodi na nedelata vo koja se utvrduva iznosot na carinata i drugite uvozni dava~ki vo soglasnost so odredbite od Zakonot za carinite.

Iska`uvaweto na vrednostite na ostvareniot izvoz, uvozot i drugite finansiski i ekonomski transakcii so stranstvo se vr{at po tekovniot kurs na denarot.

Za potrebite na statistikata se primenuva kursot po koj e utvrdena proekcijata na platniot bilans. Podatocite za pla}awata i naplatuvawata po osnov na uvoz i izvoz se iska`uvaat po istiot kurs i istata vrednosna edinica po koja se iska`ani vrednostite vo proekcijata na platniot bilans.

 

IV. PLATEN PROMET SO STRANSTVO

^len 27

 

Platniot promet so stranstvo se vr{i vo devizi i vo denari, preku ovlastenite banki za rabota so stranstvo, a za potrebite na Republikata i organite i organizaciite na dr`avnata uprava - preku Narodnata banka.

Narodnata banka go propi{uva na~inot na vr{ewe na platniot promet so stranstvo i dava upatstva zaradi ednoobrazna primena.

 

 

^len 28

 

Vladata na Republika Makedonija mo`e da utvrduva uslovi pod koi Narodnata banka mo`e da odobruva i drug na~in na pla}awe so stranstvo od na~inot predviden so ~len 27 na ovoj zakon.

Narodnata banka mo`e da odobri na pretprijatie naplata, odnosno pla}aweto da go izvr{i vo efektivni stranski pari, pod uslovi i na na~in koi }e gi opredeli Vladata na Republika Makedonija.

Narodnata banka mo`e da odobri na pretprijatie del od izvozot na stoki i uslugi da go naplati vo valuta koja po propisite na stranskata zemja ne mo`e da se transferira pod uslovi i na na~in koi }e gi odredi Vladata na Republika Makedonija.

 

^len 29

 

Vladata na Republika Makedonija, na predlog na Narodnata banka, propi{uva na~in i uslovi pod koi pretprijatija mo`at da vr{at prebivawe na dolguvawata i pobaruvawata so stranstvo.

Isplatata vo denari na izvoznikot i naplatata vo denari od uvoznikot me|u koi se vr{i prebivawe na dolgovawata i pobaruvawata se vr{i preku ovlastenata banka za rabota so stranstvo, kaj koja e smetkata na izvoznikot.

 

^len 30

 

Pobaruvawata po osnov na izvezena stoka i uslugi, doma{nite lica se dol`ni da gi naplatuvaat vo predvidenite rokovi so dogovor, no ne pove}e od 90 dena smetano od denot koga e stokata izvezena, odnosno koga uslugata e izvr{ena.

Naplatata po osnov na izvr{eni uslugi vo vozdu{niot, `elezni~kiot, ezerskiot i PTT-soobra}aj, kako i za potrebite na agenciite na Obedinetite Nacii, me|unarodni agencii i asocijacii se vr{i na na~in i vo rokovi propi{ani so me|unaroden dogvor.

Narodnata banka mo`e da odobri prodol`uvawe na rokot od stav 1 na ovoj ~len pod uslovi i rokovi koi }e gi opredeli Vladata na Republika Makedonija.

Pobaruvawata po drugi osnovi doma{nite lica se dol`ni da gi naplatat vo dogovoreniot rok koj ne mo`e da bide podolg od 60 dena smetano od denot na dostavuvaweto na pobaruvawata.

 

 

 

^len 31

 

Kako den na naplata vo smisla na ~len 30 od ovoj zakon se smeta:

    1. denot koga devizite se uplateni na smetka na ovlastenata banka za rabota so stranstvo i
    2. denot koga e izvr{eno carinewe na stokata koja se uvezuva kako napllata na izvozot so uvoz na stoka;

 

^len 32

 

Pretprijatija koi izveduvaat investicioni raboti vo stranstvo mo`at, za vreme na traeweto na tie raboti, da koristat devizi koi poteknuvaat od:

    1. primeni avansi vrz osnova na sklu~en dogovor so stransko lice;
    2. naplateni iznosi od stranskite lica vo tekot na izveduvaweto na rabotite i
    3. sredstvata od krediti od stranstvo.

Devizite od stav 1 na ovoj ~len mo`at da se koristat za nabavka na

osnovni sredstva za izveduvawe na rabotite, kako i oprema i reprodukcionen materijal koi se vgraduvaat vo objektot ili vo druga oprema nameneta za toj investicionen objekt.

Pretprijatijata mo`at, devizite od stav 1 na ovoj ~len, da gi upotrebuvaat za privremeno finansirawe na rabotite po drugi dogovori, samo do zavr{uvawe na rabotite po sklu~eniot dogovor od ~ija realizacija tie sredstva se obezbedeni.

 

^len 33

 

Pretprijatie koe izveduva investicioni raboti vo stranstvo e dol`no, po zavr{uvaweto na tie raboti, devizite koi gi dr`i na smetka kaj stranska banka da gi vnese vo Republika Makedonija vo rok od 90 dena smetano od denot na zavr{uvaweto na dogovorenite investicioni raboti.

Pod den na zavr{uvawe na rabotite od stav 1 na ovoj ~len, se podrazbira denot na naplatata na tie raboti utvrden so dogovorot.

Ako so nara~atelot na investicionata rabota se dogovoreni garantni rokovi i istiot zadr`i dogovoren iznos na devizi kako garancija za ispravnosta na izvr{enite raboti, pretprijatieto e dol`no tie devizi da gi vnese vo Republika Makedonija vo rok od 60 dena smetano od denot na istekot na garantniot rok.

 

^len 34

 

Ovlastenata banka za rabota so stranstvo, isplatata na denarskata protivvrednost na devizniot priliv od izvr{eniot izvoz na stoki i uslugi , ja vr{i na denot na kupuvaweto na devizite ili najdocna vo narednite dva rabotni dena smetano od toj den.

Isplatata na denarskata protivvrednost se vr{i po kupovniot kurs koj va`i na denot na isplatata.

 

^len 35

 

Pod pla}awe po tekovni transakcii so stranstvo se podrazbira pla}aweto sprema stranstvo zaradi vr{ewe na nadvore{no-trgovskata razmena, vklu~uvaj}i gi i uslugite, otplatata na pristignatite obvrski po kreditite zemeni vo stranstvo, kako i pla}aweto na drugi tekovni raboti po koi ne se vr{i transfer na kapital vo stranstvo.

 

^len 36

 

Doma{nite lica mo`at da pla}aat sprema stranstvo samo otkako }e bide uvezena stokata i izvr{ena uslugata, no ne podocna od 180 dena smetano od denot na realizacijata na uvozot.

Narodnata banka propi{uva vo koj slu~aj mo`e da se vr{i pla}awe pred uvezuvawe na stokite, odnosno izvr{uvawe na uslugite.

Platenite stoki, odnosno izvr{enite uslugi soglasno so stav 2 na ovoj ~len doma{nite lica se dol`ni da gi uvezat, odnosno realiziraat vo rok od 90 dena smetano od denot koga ovlastenata banka za rabota so stranstvo go izvr{ila nalogot za pla}awe na uvozot.

Pla}aweto na stokite i uslugite vo ramkite na stopanskite dejnosti koi se odvivaat vo slobodnite i carinskite zoni se vr{i vo predvideniot rok so dogovorot.

 

^len 37

 

Ovlastenata banka za rabota so stranstvo vr{i pla}awe sprema stranstvo vrz osnova na nalog na doma{nite lica koi se dol`ni da ja upaltat denarskata protivvrednost na devizite po proda`en kurs koj va`i na denot koga se izvr{uva nalogot za pla}awe so doznaka sprema stranstvo, a kaj pla}awata so akreditivi po proda`niot kurs koj va`i na denot na pristignuvaweto na pla}aweto po akreditivot.

Doma{nite lica, koi vrz osnova na zakon so koi se uredeni kreditnite odnosi so stranstvo, se nositeli na obvrski sprema stranstvo po zemeni krediti, kako i korisnici na konvenciski obvrski dol`ni se vo rokovite na pristignuvawe na tie obvrski da obezbedat devizni sredstva i da gi stavat na raspolagawe na ovlastenata banka za rabota so stranstvo preku koja se sozdadeni obvrskite, ako so dogovor me|u bankata i toa doma{no lice ne e poinaku uredeno.

 

^len 38

 

Doma{nite lica se dol`ni da vodat evidencija za sekoja sklu~ena nadvore{no - trgovska rabota i kreditna rabota so stranstvo, za izvr{uvaweto na tie raboti i za pla}awata i naplatuvawata vo vrska so tie raboti.

Narodnata banka go propi{uva na~inot i vodeweto na evidencijata od stav 1 na ovoj ~len.

 

^len 39

 

Narodnata banka mo`e, koga rabotite so stranstvo toa go baraat, na doma{no lice da odobri da dr`i devizi za potrebite na raboteweto na smetka vo stranstvo, pod uslovi koi }e gi propi{e Sovetot na Narodnata banka.

Narodnata banka mo`e da odobri dr`ewe na devizi vo stranstvo i na organite i organizaciite na dr`avnata uprava.

 

^len 40

 

Doma{no lice koe vr{i uslugi vo me|unarodniot stokoven i patni~ki promet, PTT soobra}aj i osiguruvawe mo`e da dogovora pla}awa i naplatuvawe na uslugi so stransko lice preku kontokorentna smetka.

Dolgovnoto, odnosno pobaruva~koto saldo na kontokorentnata smetka na krajot na kalendarskata godina mo`e da iznesuva do 20% od iznosot na vrednosta na fakturiranite uslugi vo prethodnata godina.

Ako dogovorot od stav 1 na ovoj ~len prestane da va`i, pobaruva~koto saldo na kontokorentnata smetka mora da se namiri vo rok od 30 dena smetano od denot na prestanuvaweto na dogovorot.

 

^len 41

 

Doma{no lice koe izvezuva ili uvezuva stoki i uslugi vrz osnova na dogovor za dolgoro~na proizvodna kooperacija mo`e da dogovara pla}awe i naplatuvawe so stransko lice preku kontokorentna smetka, so pravo na prebivawe na dolguvawata i pobaruvawata.

Pla}awata koi proizleguvaat od dogovorot za dolgoro~na multilateralna kooperacija doma{noto lice gi vr{i preku deviznata smetka kaj ovlastenata banka za rabota so stranstvo vo soglasnost so sklu~eniot dogovor za dolgoro~na multilateralna kooperacija.

Dolgovnoto, odnosno pobaruva~koto saldo na kontokorentnata smetka na doma{noto lice od stav 1 na ovoj ~len, ne mo`e da bide pogolemo od 40% od iznosot na izvr{enite isporaki vo prethodnata godina po osnov na uvoz, odnosno izvoz na stoki i uslugi.

Ako Narodnata banka utvrdi deka doma{noto lice, zaradi izvr{uvawe na dogovorot, vo tekovnata godina, imalo neprekinato pobaruva~ko saldo nad 50% od predvidenite koli~estva so dogovorot, }e dade nalog doma{noto lice da go izramni saldoto vo rok od 90 dena smetano od denot na utvrduvaweto na pre~ekoruvaweto. Ako doma{noto lice vo toj rok ne go izramni saldoto dol`no e pove}e izvezenata stoka ili izvr{enata usluga da ja naplati kako redoven izvoz soglasno so odredbite na ovoj zakon.

 

^len 42

 

Doma{nite lica od ~lenovite 39 i 41 na ovoj zakon se dol`ni na Narodnata banka da ñ dostavuvaat izve{tai za razmenata i sostojbata na sredstvata na smetkite vo stranstvo, kako i drugi podatoci, na na~in i vo rokovi koi }e gi utvrdi Narodnata banka.

Narodnata banka, vrz osnova na izve{taite od stav 1 na ovoj ~len, izgotvuva zbiren izve{taj za razmenata i sostojbata na sredstvata na smetkite od stav 1 na ovoj ~len i za toa ja izvestuva Vladata na Republika Makedonija po istekot na godinata.

 

^len 43

 

Dru{tvata za osiguruvawe imoti i lica (vo natamo{niot tekst: osiguritelni dru{tva), naplatuvaat premii za osiguruvawe, odnosno premii za reosiguruvawe od doma{ni lica vo denari, a od stranski lica vo devizi ili vo denari.

Osiguritelnoto dru{tvo isplatuva {teti na doma{ni lica vo denari, a na stranski lica - vo devizi ili denari. Gra|anite na Republika Makedonija na privremena rabota vo stranstvo, {tetata nastanata vo vrska so koristewe na motorno vozilo so stranska registracija, od osiguritelnoto dru{tvo mo`at da ja naplatat vo devizi preku ovlastena banka.

Po isklu~ok od stavovite 1 i 2 na ovoj ~len, delovnite edinici na doma{nite lica koi izveduvaat investicioni raboti vo stranstvo premijata za osiguruvawe i reosiguruvawe ja pla}aat i {tetata ja naplatuvaat vo devizi.

Osiguritelnoto dru{tvo mo`e, po isklu~ok, koga se osiguruvaat rizici po koi mo`e da nastane {teta plativa vo devizi, kako i kaj kaskoto osiguruvawe na prevoznite sredstva na me|unarodniot transport, na doma{noto lice da mu izdade polisa za osiguruvawe, odnosno da sklu~at dogovor za reosiguruvawe, vo koj osigureniot, odnosno reosigureniot iznos, fran{iza i premija glasat na devizi, so toa premijata za osiguruvawe, odnosno reosiguruvawe, kako i nadomestokot na {tetata na doma{noto lice da mu se pla}a vo denari.

Doma{noto lice na koe mu se ispla}a {tetata vo denari vrz osnova na obvrskite od dogovorot za osiguruvawe, soosiguruvawe i reosiguruvawe na imotot i drugi imotni interesi, mo`e, do visina na nadomestenata {teta da vr{i pla}awe vo stranstvo slobodno.

Kaj kupuvaweto na kredit vo stranstvo, za nadomestok na {teta vrz osnova na doma{ni osiguruvawa i reosiguruvawa, devizi mo`at da se isplatuvaat na stransko lice vo soglasnost so dogovorot za osiguruvawe i reosiguruvawe.

 

^len 44

 

Razlikite vo vrednosta nastanati od raboteweto so stranstvo vrz osnova na: prevozni~ki rizici, bonifikacija, penali, rabat, ispravka na vrednosta, predvremena naplata ili naplata na pobaruvawata pred dogovoreniot rok za naplata i sli~no se pravdaat so dokumentacija. Za pravdawe na nastanatite razliki odlu~uva nadle`niot organ na doma{noto lice koj donesuva odluka.

Razlikata vo vrednosta nastanata vrz osnova na neizvr{ena naplata na izvozot za koja na doma{noto lice mu e isplaten nadomestok na {teta vo denari vrz osnova na dogovorot za osiguruvawe na izvoznite raboti protiv nekomercijalni rizici, se pravda so dokument za nevnesuvawe na toj iznos na devizi vo zemjata, koj dokument go izdava Narodnata banka.

 

 

^len 45

 

Doma{nite lica i ovlastenite banki mo`at na doma{niot i na stranskite finansiski pazari da vr{at kupuvawe i prodavawe na pobaruvawa nastanati vrz osnova na site vidovi rabotewe so stranstvo za {to vodat evidencija.

Rabotite od stav 1 na ovoj ~len doma{nite lica i ovlastenite banki mo`at da gi vr{at vo svoe ime i za svoja smetka, a ovlastenite banki i vo svoe ime, a za tu|a smetka i vo tu|o ime i za tu|a smetka.

Vladata na Republika Makedonija mo`e da propi{e na~in i uslovi za izvr{uvawe na rabotite od stav 1 na ovoj ~len.

Narodnata banka go propi{uva na~inot na vodewe na evidencija za rabotite od stav 1 na ovoj ~len.

 

 

^len 46

 

Stranskite lica mo`at denarite i devizite da gi deponiraat po viduvawe, so otkazen rok ili oro~uvawe, samo kaj ovlastenite banki.

Narodnata banka gi propi{uva uslovite pod koi sredstvata na stranskite lica mo`at da se primaat vo depozit.

 

^len 47

 

Stranskite lica mo`at da steknuvaat pobaruvawa vo denari na svoja smetka kaj ovlastenite banki na na~in koj go propi{uva Vladata na Republika Makedonija na predlog na Narodnata banka.

 

^len 48

 

Transferot na sredstva na stransko lice vo stranstvo steknati po osnov na: dobivka; povrat na sredstva po osnov na vlog na kaj doma{no lice, u~estvo vo neto imot i repatrijacijata na toa u~estvo ako sredstvoto go vlo`il vo me{ovito pretprijatie po prestanok na rabota na toa pretprijatie; proda`ba na pobaruvawa po osnov na vlog vo devizi vo me{ovito pretprijatie; proda`ba na pretprijatie na stransko lice, kako i po osnov na drugi pobaruvawa koi mu pripa|aat na stransko lice, se vr{i slobodno, po namiruvaweto na site pristignati obvrski vo Republika Makedonija, po tekovnoto rabotewe vo soglasnost so zakon.

 

^len 49

 

Transfer na sredstva vo stranstvo koi stranskiot izveduva~ na investicionite raboti vo Republika Makedonija }e gi ostvari po osnov na dobivka, se vr{i slobodno.

 

^len 50

 

Transfer na sredstva na stranski lica vo stranstvo mo`e da se vr{i i po osnov na:

    1. Izvr{en nadomestok na ime obes{tetuvawe vo slu~aj na eksproprijacija, nacionalizacija ili drugi merki koi vo svoeto dejstvie se ednakvi na eksproprijacijata ili nacionalizacijata i
    2. Plati ili drugi primawa isplateni na stransko lice vraboteno kaj doma{no lice.

 

 

 

^len 51

 

Stranski fizi~ki lica mo`at uslugite i stokite da gi pla}aat so pari~ni karti~ki i ~ekovi na stranski banki, a stokata kupena vo slobodnite carinski prodavnici i vo efektivni stranski pari.

 

V.DEVIZNO RABOTEWE NA BANKITE

 

^len 52

 

Platniot promet so stranstvo i kreditnite raboti so stranstvo, devizno - valutnite i menuva~kite raboti vo Republika Makedonija, gi vr{at bankite koi gi ispolnuvaat uslovite za vr{ewe na tie raboti propi{ani od strana na Narodnata banka.

Za izdavawe na ovlastuvawe na bankite za vr{ewe na platen promet so stranstvo i kreditni raboti so stranstvo odlu~uva Sovetot na Narodnata banka, a za vr{ewe na devizno - valutni i menuva~ki raboti vo Republika Makedonija ovlastuvawe izdava guvernerot na Narodnata banka pod uslovi utvrdeni so propisot od stav 1na ovoj ~len.

Ovlastuvawe za vr{ewe na devizno - valutni i menuva~ki raboti mo`e da se dade i na Po{tenskata {tedilnica vo ramkite na nejzinoto rabotewe utvrdeno so zakon.

Za izdadenite ovlastuvawa od stavovite 2 i 3 na ovoj ~len Narodnata banka vodi poseben registar.

 

^len 53

 

Devizite na smetkite vo stranstvo, ovlastenite banki za rabota so stranstvo gi koristat za pla}awe vo stranstvo soglasno so odredbite na ovoj zakon.

Narodnata banka go propi{uva najmaliot, odnosno, najgolemiot iznos na devizi koj ovlastenite banki za rabota so stranstvo mo`at da go dr`at na svoite smetki vo stranstvo, vrz osnova na u~estvoto na odredena banka vo vkupniot platen promet na nivo na Republika Makedonija i od nivoto na deviznite rezervi

 

^len 54

 

Ovlastenata banka mo`e na doma{ni i stranski lica, po nivno barawe, da im izvr{i konverzija na devizite na deviznite smetki za pla}awe vo stranstvo.

Narodnata banka, ako toa go nametnuvaat isklu~itelnite okolnosti, mo`e privremeno da ja ograni~i konverzijata na devizi na deviznite smetki na doma{ni lica i na deviznite smetki, ili na smetkite na stranskite lica vo denari.

 

^len 55

 

Ovlastenite banki za rabota so stranstvo se dol`ni na Narodnata banka da ñ dostavuvaat izve{taj za prometot i sostojbata na deviznite smetki kaj stranskite banki vo rokovi i na na~in koj go propi{uva Narodnata banka.

 

^len 56

 

Ovlastenite banki prodavaat i kupuvaat devizi od doma{ni i stranski lica vo svoe ime i za svoja smetka po kursot na denarot formiran za toj den na devizniot pazar, so isklu~ok na kupuvaweto na stranski sredstva za pla}awe od ~len 57 na ovoj zakon.

 

^len 57

 

Kupuvawe i prodavawe na efektivni stranski pari, patni~ki i bankarski ~ekovi i kreditni pisma od stranski i doma{ni fizi~ki lica (vo natamo{niot tekst: stranski sredstva za pla}awe), kako i na benzinski bonovi i bonovi za patarina za vozila so stranska registracija (vo natamo{niot tekst: menuva~ki raboti), mo`e da vr{at Narodnata banka, ovlastenite banki, kako i drugi doma{ni pravni i fizi~ki lica (vo natamo{niot tekst: menuva~i) koi vrz osnova na dozvola od guvernerot na Narodnata banka se registrirani za vr{ewe na menuva~ki raboti.

Narodnata banka go propi{uva na~inot i uslovite za vr{ewe na menuva~ki raboti.

 

 

 

^len 58

 

Narodnata banka menuva~kite raboti gi vr{i neposredno preku svoi menuva~nici i posredno preku menuva~i.

Presmetkata na denarskata protivvrednost na stranskite sredstva za pla}awe kupeni za smetka na Narodnata banka se vr{i po kurs na denarot koj go utvrduva Narodnata banka.

 

^len 59

 

Ovlastenite banki menuva~kite raboti gi vr{at vo svoe ime i za svoja smetka ili vo svoe ime, i za smetka na Narodnata banka.

Ovlastenite banki menuva~kite raboti vo svoe ime i za svoja smetka gi vr{at neposredno, preku svoi menuva~nici ili posredno preku ovlasteni menuva~i so koi imaat sklu~eno dogovor, po kurs na denarot za efektivni stranski pari {to sami go utvrduvaat.

Ovlastenite banki koga vr{at menuva~ki raboti vo svoe ime i za smetka na Narodnata banka, kupuvaweto na stranskite sredstva za pla}awe go vr{at po kurs na denarot utvrden od strana na Narodnata banka.

 

^len 60

 

Doma{nite pravni i fizi~ki lica koi rabotat menuva~ki raboti vo svoe ime i za svoja smetka kupoproda`bata na efektivni stranski sredstva, stranski ~ekovi i kreditni pisma ja vr{at so primena na kursna lista na stranskite valuti koja sekoj den sami ja utvrduvaat.

Menuva~ite koi menuva~kite raboti gi vr{at vo tu|o ime i za tu|a smetka, dol`ni se vo transakciite od stav 1 na ovoj ~len da ja primenuvaat kursnata lista utvrdena od strana na bankata za ~ija smetka go vr{at menuva~koto rabotewe.

 

^len 61

 

Narodnata banka, vo slu~aj koga e zagrozena op{tata likvidnost na pla}awata sprema stranstvo ili koga }e dojde do namaluvawe na nivoto na postojanite devizni rezervi i so toa se naru{i op{tata likvidnost na pla}awata na Republika Makedonija kon stranstvo mo`e da propi{e obvrska na menuva~ite od ~len 57 na ovoj zakon, del od otkupenite efektivni stranski pari, no ne pove}e od 30% zadol`itelno da go prodavaat na Narodnata banka za popolnuvawe na deviznite rezervi na Republika Makedonija.

 

^len 62

 

Bonovite za patarina za vozila so stranska registracija gi izdava Avto-moto sojuzot na Makedonija vo ime i za smetka na organot, odnosno organizacijata nadle`na za rabotite za pati{ta.

Distribuiraweto i proda`bata na bonovite za patarina go vr{i Avto-moto sojuzot na Makedonija, preku svoite delovni edinici i menuva~ite od ~len 57 na ovoj zakon, koi za toa }e sklu~at dogovor so organot, odnosno organizacijata nadle`na za rabotite za pati{ta.

 

^len 63

 

Bonovite za nabavka na motoren benzin i dizel gorivo gi izdava Narodnata banka, a distribuiraweto i prodavaweto se vr{i preku Avto-moto sojuzot na Makedonja.

 

^len 64

 

Doma{nite lica koi vr{at menuva~ki raboti prodavaat efektivni stranski pari na doma{ni fizi~ki lica vo iznos i na na~in propi{an od Vladata na Republika Makedonija.

 

VI.DEVIZNI REZERVI

 

^len 65

 

Deviznite rezervi na Republika Makedonija gi so~inuvaat:

    1. Pobaruvawata na smetkite vo stranstvo na Narodnata banka, ovlastenite banki i drugite doma{ni lica;
    2. Hartiite od vrednost koi glasat za stranski pari~ni edinici so koi rasplaga Narodnata banka, ovlastenite banki i pretprijatijata;
    3. Monetarnoto zlato i
    4. Efektivnite stranski pari.

Deviznite rezervi na Republika Makedonija se sostojat od postojani devizni rezervi i tekovni devizni rezervi.

Postojanite devizni rezervi pretstavuvaat del od vkupnite devizni rezervi na Republika Makedonija, so koi se obezbeduva minimum ednomese~na op{ta likvidnost za pla}awe sprema stranstvo.

Tekovnite devizni rezervi pretstavuvaat del od vkupnite devizni rezervi na Republika Makedonija so koi se obezbeduva tekovna likvidnost na pla}awata vo stranstvo vo soglasnost so predvidenite proporcii na platniot bilans.

 

^len 66

 

Deviznite rezervi na Republika Makedonija slu`at za odr`uvawe na na op{tata likvidnost na pla}awata na Republika Makedonija kon stranstvo i za intervencija na devizniot pazar, vo zavisnost od kursot na denarot i vo soglasnost so ekonomskata politika na Republika Makedonija i politikata na deviznite rezervi.

 

^len 67

 

Sobranieto na Republika Makedonija so odluka za deviznata politika i Proekcijata na platniot bilans na Republika Makedonija go utvrduva najmaliot iznos na postojanite devizni rezervi i na tekovnite devizni rezervi za sekoja godina, kako i kriteriumite za nivnoto koristewe, vo ramkite na obemot i strukturata na vkupnite devizni rezervi na Republika Makedonija, izvorite i na~inot na nivnoto formirawe i koristewe.

 

^len 68

 

Narodnata banka i bankite ovlasteni za rabota so stranstvo rakuvaat so deviznite rezervi na Republika Makedonija vo soglasnost so utvrdenata politika za deviznite rezervi.

Za postojanite devizni rezervi so koi rakuva Narodnata banka, Vladata na Republika Makedonija odlu~uva i go propi{uva nivnoto koristewe, soglasno so utvrdenite kriteriumi od ~len 67 na ovoj zakon.

Narodnata banka, na Vladata na Republika Makedonija i na Sobranieto na Republika Makedonija, im podnesuva izve{taj za sproveduvaweto na politikata na deviznite rezervi, najmalku dvapati godi{no.

 

 

^len 69

 

Narodnata banka mo`e da se zadol`uva vo stranstvo zaradi odr`uvawe na likvidnosta na Republika Makedonija vo pla}awata sprema stranstvo, na na~in predviden so zakon.

Narodnata banka kupuva i prodava devizi vo stranstvo zaradi obezbeduvawe na adekvatna valutna struktura na deviznite rezervi so koi rakuva.

 

VII. RASPOLAGAWE SO DEVIZI OD STRANA NA GRA\ANITE

 

^len 70

 

Doma{nite fizi~ki lica mo`at da prodavaat devizi na ovlastenite banki ili na drug menuva~, ili da gi stavat na devizna smetka ili devizna {tedna kni{ka kaj ovlastenite banki.

Devizite koi gi dr`at na deviznite smetki ili na deviznite {tedni kni{ki, doma{nite fizi~ki lica mo`at da gi koristat za pla}awe na uvoz na stoki i uslugi i drugi vidovi na pla}awe soglasno so odredbite od zakonot so koj e uredeno nadvore{no-trgovskoto rabotewe i toa za sopstveni potrebi i za potrebite na ~lenovite na potesnoto semejstvo.

Kako ~lenovi na potesno semejstvo na doma{nite fizi~ki lica vo smisla na ovoj zakon, se smetaat bra~niot drugar, decata, roditelite, bra}ata i sestrite.

Devizite od stav 2 na ovoj ~len, doma{nite fizi~ki lica mo`at da gi koristat za kupuvawe na obvrznici koi glasat na stranski valuti, vo zave{tanie vo nau~ni, verski i humanitarni celi vo Republika Makedonija, kako i za pla}awe na osiguruvawe na `ivotot kaj osiguritelnite dru{tva vo Republika Makedonija.

Narodnata banka go propi{uva na~inot na vodewe na deviznata smetka i na deviznata {tedna kni{ka na doma{no i stransko fizi~ko lice.

 

^len 71

Stranskite fizi~ki lica, devizite gi dr`at na devizni smeki ili na devizni {tedni kni{ki kaj ovlasteni banki.

Kako stransko fizi~ko lice vo smisla na ovoj zakon se smetaat i iselenicite od Republika Makedonija, kako i gra|anite od Republika Makedonija koi se na privremena rabota vo stranstvo za vreme na nivniot prestoj vo stranstvo.

^len 72

 

Uplatite na premiite na osiguruvawe na `ivot vo devizi, kaj doma{nite osiguritelni dru{tva, koi gi vr{at doma{ni i stranski fizi~ki lica, se vodat na zbirna smetka za osiguruvawe na `ivotot kaj ovlastenata banka.

Doma{noto osiguritelno dru{tvo, kako agent na licata od stav 1 na ovoj ~len, devizite od zbirnata smetka od stav 1 na ovoj ~len gi koristi za isplata na {teti vo devizi po osnov na uplateni premii za osiguruvawe na `ivot.

Pri osiguruvawe na `ivot vo devizi, osiguritelnoto dru{tvo u~estvoto na osigurenicite vo dobivkata ostvarena vo osiguruvaweto na `ivotot go pla}a vo devizi ili po nivno barawe vo denari.

 

^len 73

 

Na devizite na devizni smetki i na deviznite {tedni kni{ki na stranskite fizi~ki lica, ovlastenite banki im pla}aat kamata vo devizi, a po nivno barawe i vo denari.

Na devizite na deviznite smetki i na deviznite {tedni kni{ki, na doma{nite fizi~ki lica ovlastenite banki im pla}aat kamata vo denari ili vo devizi.

 

^len 74

 

Obvrskite po osnov na obvrznici koi glasat na stranska valuta, izdava~ot na obvrznicite na doma{nite i na stranskite fizi~ki lica gi isplatuva vo devizi ili po nivno barawe vo denari.

 

^len 75

 

Ovlastenite banki se dol`ni da obezbedat tajnost na podatocite na deviznite smetki i na deviznite {tedni kni{ki.

Izvestuvawe na deviznite smetki i za deviznite {tedni kni{ki na gra|anite, ovlastenite banki mo`at da davaat samo vrz osnova na odluka na sudot.

 

^len 76

 

Ovlastenite banki prodavaat devizi na doma{ni fizi~ki lica za pla}awe na obvrski po tekovni transakcii so stranstvo, na na~in i pod uslovi koi gi propi{uva Narodnata banka.

 

VIII. IZNESUVAWE I VNESUVAWE NA DENARI, DEVIZI

I HARTII OD VREDNOST

 

^len 77

 

Iznesuvaweto i vnesuvaweto na denari vo Republika Makedonija vo patni~kiot promet so stranstvo se vr{i vo iznos i apoeni koi gi propi{uva Narodnata banka.

Iznesuvaweto od Republika Makedonija, po pat na po{tenski i drugi pratki, denari i vrednosnici koi glasat vo denari, efektivni stranski pari i vrednosnici koi glasat vo stranska valuta, se vr{i na na~in I pod uslovi koi gi propi{uva Narodnata banka.

Vnesuvaweto vo Republika Makedonija, po pat na po{tenski i drugi vidovi na pratki, denari i vrednosnici koi glasat na denari, se vr{i na na~in i pod uslovi koi gi propi{uva Narodnata banka.

 

^len 78

 

Vnesuvaweto na devizi vo Republika Makedonija e slobodno.

Vladata na Republika Makedonija mo`e da propi{e obvrska za prijavuvawe na odreden iznos na efektivni stranski pari koi mo`at da se vnesuvaat ili iznesuvaat od Republika Makedonija.

Gra|anite mo`at da iznesuvat vo stranstvo samo devizi koi gi podignale od svoite devizni smetki ili devizni {tedni kni{ki devizi i devizi koi, vo soglasnost so ovoj zakon, gi kupile kaj ovlastenite banki ili menuva~nicite.

Denarite so koi vo Republika Makedonija raspolagaat gra|anite od Republika Makedonija na privremena rabota vo stranstvo, kako i iselenicite od Republika Makedonija, a koi poteknuvaat od prodadenite devizi na ovlastenite banki ili menuva~nici, mo`at da se iznesat od Republika Makedonija vo apoeni i iznosi koi se dozvoleni za iznesuvawe.

Vladata na Republika Makedonija mo`e da propi{e obvrska za stranski fizi~ki lica od oddelni zemji pri vleguvaweto vo Republika Makedonija zadol`itelno da promenat efektivni stranski pari.

 

^len 79

 

Doma{nite hartii od vrednost koi glasat na stranska valuta ili vo denari mo`at slobodno da se vnesuvaat, iznesuvaat, ispra}aat ili primaat od ili vo Republika Makedonija.

Stranskite hartii od vrednost mo`at slobodno da se vnesuvaat i pra}aat vo Republika Makedonija, a nivnoto vnesuvawe ili ispra}awe od Republika Makedonija mo`e da se vr{i samo so odobrenie na Narodnata banka.

 

^len 80

Stranskite hartii od vrednost, kuponite na stranskite hartii od vrednost i stranskite vlo`ni kni{ki, gra|anite na Republika Makedonija za vreme na privremena rabota vo stranstvo i po nivnoto definitifno vra}awe vo zemjata, mo`at da gi naplatuvaat preku ovlastenite banki za rabota so stranstvo.

Doma{nite fizi~li lica koi po osnov na nasledstvo i podarok ostvarile pravo na stranski hartii od vrednost , kuponi na stranski hartii od vrednost i stranski vlo`ni kni{ki, mo`at naplatuvaweto da go izvr{at preku ovlastenite banki za rabota so stranstvo.

Vrednosnicite od stavovite 1 i 2 na ovoj ~len mo`at da se prodadat na ovlastenite banki za rabota so stranstvo so naplata vo devizi ili po nivno barawe- vo denari.

 

^len 81

 

Vle~enite ~ekovi vo Republika Makedonija na stranski lica ne smeat da se preprodavaat, nitu pak da se indosiraat vo Republika Makedonija.

Vle~enite ~ekovi vo denari vo Republika Makedonija ne smee da se indosiraat, ako za niv se nao|a indosament na stransko lice.

 

IX.PROMET SO ZLATO

 

^len 82

 

Zlatoto vo neprerabotena ili kovana forma, mo`e da go izvezuvaat ili iznesuvaat vo stranstvo, i toa:

1.Narodnata banka - vo neprerabotena ili kovana forma;

2.Proizvodnite pretprijatija koi proizveduvaat zlato (vo natamo{niot tekst: proizvoditeli na zlato) - vo neprerabotena forma, po prethodno odobrenie na Narodnata banka i

3.Bankite ovlasteni za rabota so stranstvo - vo kovana forma.

Doma{nite lica, osven licata od stav 1 na ovoj ~len, mo`at da izvezuvaat ili iznesuvaat vo stranstvo zlato vo neprerabotena ili kovana forma samo so odobrenie na Narodnata banka.

 

^len 83

 

Proizvoditelite na zlato mo`at da prodavaat nepreraboteno zlato na pretprijatijata koi zlatoto go koristat vo ramkite na svoite redovni dejnosti (prerabotuva~i) i na organite i organizaciite na dr`avnata uprava za nivni potrebi(vo natamo{niot tekst: korisnici na zlato), kako i na Narodnata banka.

Korisnicite na zlato i Narodnata banka mo`at da kupuvaat nepreraboteno zlato vo stranstvo, a prerabotenoto- samo pod uslovi koi gi propi{uva Vladata na Republika Makedonija.

Kupuvaweto i prodavaweto na neprerabotenoto zlato, korisnicite go vr{at vo ramkite i do iznosot utvrden vo dozvolata izdadena od organot na upravata nadle`en za rabotite za nadvore{na trgovija.

 

^len 84

 

Topewe i prerabotka na zlato vo zlatni lostovi mo`e da vr{at samo korisnicite na zlato, i toa za sopstveni potrebi ili za potrebite na drugite korisnici na zlato.

Zabraneto e topowe na kovano zlato.

 

^len 85

 

Ovlastenite banki i prerabotuva~ite na zlatoto mo`at da vr{at zamena na predmeti od zlato i kr{eno zlato za zabotehni~ko zlato.

Ovlastenite banki mo`at da vr{at zamena na kovano zlato za zabotehni~ko zlato.

^len 86

 

Ovlastenite banki mo`at da kupuvaat kovano zlato od doma{ni i stranski lica po cena koja istoto se prodava na svetskiot pazar.

 

^len 87

 

Proizvoditelite na zlato se dol`ni da vodat evidencija za proizvedenite i prodadenite koli~estva na zlato, a korisnicite na zlato - za kupenite i prerabotenite koli~estva na zlato.

Narodnata banka go propi{uva na~inot na vodewe na evidencija od stav 1 na ovoj ~len.

 

^len 88

 

Pod zlato, vo smisla na ovoj zakon, ne se podrazbiraat predmetite od zlato i od kr{eno zlato.

Kako predmeti od zlato vo smisla na ovoj zakon se: nakit, ukrasi, jubilejni medaljoni,predmeti so umetni~ka vrednost od zlato, te~no zlato, zlaten zabotehni~ki lim, drug zlaten zabotehni~ki materijal i zlatni poluproizvodi.

Pod kr{eno zlato, vo smisla na ovoj zakon, se podrazbiraat predmetite od zlato koi se kupuvaat, odnosno prodavaat po te`ina, ~istota i po cena na ~istoto zlato nezemaj}i gi predvid tro{ocite na izrabotka.

Pod zlaten lost, vo smisla na ovoj zakon, se podrazbira neprerabotenoto zlato vo bilo koja forma.

Pod kovano zlato, vo smisla na ovoj zakon, se podrazbiraat site vidovi zlatnici, nezavisno dali istite vo nekoja zemja se zakonsko sredstvo na pla}awe.

 

^len 89

 

Dokolku sostojbata na likvidnosta za pla}awe sprema stranstvo, visinata i strukturata na deviznite rezervi na Republika Makedonija i drugi pri~ini baraat, Vladata na Republika Makedonija mo`e da go ograni~i ili zabrani izvozot i iznesuvaweto na zlatoto vo stranstvo i da go ograni~i prometot na zlato vo Republika Makedonija.

 

 

 

 

 

 

 

 

X.POSEBNI ODREDBI ZA PLATNIOT PROMET SO STRANSTVO

 

^len 90

 

Ovlastenata banka za rabota so stranstvo na doma{nite lica koi vo soglasnost so zakonot so koj se regulira nadvore{no-trgovskoto rabotewe vr{at investicioni raboti vo stranstvo, }e im otvori devizna smetka i }e im odobri naplata vo konvertibilni devizi po osnov na izveduvawe na investicioni raboti vo stranstvo, ako so toa lice sklu~i takov dogovor.

Odredbite od stav 1 na ovoj ~len se primenuvaat i sprema doma{nite lica koi dr`at konsignacioni skladi{ta na stranska stoka vo Republika Makedonija.

Doma{noto lice mo`e po osnov na vlog na stranski vlo`uva~ vo devizi, devizite da gi dr`i na devizna smetka kaj ovlastenata banka za rabota so stranstvo, ako so taa banka prethodno sklu~i dogovor za dr`ewe na devizi na devizna smetka ili samo do momentot na koristeweto na devizite za utvrdenite nameni vo dogovorot za vlo`uvawe, ili dogovorot za osnovawe vo soglasnost so zakonot so koj se reguliraat stranskite vlo`uvawa.

Doma{nite lica mo`at devizite koi gi ostvaruvaat od izvoz na stoki i uslugi da gi dr`at vo depozit kaj ovlastenite banki za rabota so stranstvo najmnogu 90 dena, smetano od denot na naplatata na izvozot.

 

^len 91

 

Doma{nite lica koi uvezuvaat stoki i uslugi vo ramkite na malograni~niot promet, uplatuvaat denarska protivrednost na uvozot kaj ovlastenata banka za rabota so stranstvo preku koja se vr{i pla}awe i naplatuvawe po tie raboti vo soglasnost so sklu~enite dogovori me|u ovlastenata banka za rabota so stranstvo i nadle`nata banka od soodvetnata zemja.

Denarskata protivvrednost za izvr{eniot izvoz po rabotite od stav 1 na ovoj ~len se naplatuva do visina na denarskite sredstva uplateni po osnov na uvoz kaj ovlastenata banka za rabota so stranstvo od stav 1 na ovoj ~len. Vakviot na~in na pla}awe i naplata }e se vr{i so sosednite zemji do sklu~uvawe na me|udr`aven dogovor so koj poblisku }e se reguliraat uslovite i na~inot na vr{ewe na ovoj vid na razmena.

 

 

XI. DEVIZEN NADZOR I KONTROLA

 

 

 

^len 92

 

Po devizen nadzor i kontrola podle`i celokupnoto devizno i nadvore{no-trgovsko rabotewe, kreditnite odnosi so stranstvo i vr{eweto na stopanskite dejnosti vo stranstvo.

^len 93

 

Devizniot nadzor go vr{i Republi~kiot finansiski inspektorat( vo natamo{niot tekst: devizna inspekcija) , a deviznata kontrola- Narodnata banka.

Odredeni raboti od deviznata kontrola, vo ramkite na svoite nadle`nosti, od ~lenovite od 104 i 105 na ovoj zakon, gi vr{i institucijata za platen promet i Carinskata uprava.

Deviznata inspekcija, Narodnata banka, institucijata za platen promet i Carinska uprava se dol`ni da obezbedat me|usebna sorabotka vo vr{eweto na devizniot nadzor i kontrola so me|usebno stavawe na raspolagawe na podatocite, naodite i informaciite so koi raspolagaat, zaradi celosno i pravilno zavr{uvawe na postapkite vo devizniot nadzor i kontrola.

Za me|usebnata sorabotka na organite ovlasteni za vr{ewe na devizniot nadzor i kontrola odgovorni se licata koi rakovodat so tie organi i organizacii.

 

^len 94

 

Deviznata inspekcija i Narodnata banka vr{at nadzor i kontrola nad celokupnoto devizno rabotewe na ovlastenite banki za rabota so stranstvo, na bankite za devizno-valutni raboti, po{tenskata {tedilnica i menuva~nicite vo soglasnost so ovoj zakon i ovlastuvawata utvrdeni so zakonot za Narodna banka na Republika Makedonija.

^len 95

 

Za obezbeduvawe na deviznata kontrola {to ja vr{i Narodnata banka, odgovoren e guvernerot na Narodnata banka.

 

 

 

 

^len 96

 

Deviznata inspekcija vr{i nadzor na deviznoto i nadvore{no-trgovskoto rabotewe i kreditnite odnosi so stranstvo i drugite oblici na vr{ewe na stopanski dejnosti vo stranstvo, kaj site pravni lica koi rabotat so stranstvo.

Ovlastenite banki se dol`ni na deviznata inspekcija da i ovozmo`at uvid vo dokumentacijata koja e potrebna za sproveduvawe na nadzorot od stav 1 na ovoj ~len.

 

^len 97

 

Devizniot nadzor vo nadle`nost na inspekcijata go vr{at inspektori.

 

^len 98

 

Vo postapkata za donesuvawe na re{enie i prezemawe na dejstvija pri vr{ewe na nadzorot, inspektorot gi primenuva odredbite od Zakonot za op{ta upravna postapka, ako so ovoj zakon ne e poinaku regulirano.

 

^len 99

Ako inspektorot pri vr{eweto na nadzorot utvrdi nezakonitosti ili nepravilnosti vo vr{eweto na deviznite ili nadovore{no-trgovskite raboti, odnosno kreditnite raboti so stranstvo ili utvrdi deka merkite nalo`eni od nadle`niot organ ne se izvr{uvaat, }e donese re{enie so koe }e naredi da se otstranat utvrdenite nezakonitosti i nepravilnosti, odnosno nalo`enite merki da se izvr{at i za toa odreduva rok vo koj mora da se izvr{at, a mo`at da prezemat i drugi merki za koi e ovlasten.

Dokolku inspektorot ne postapi soglasno so odredbite od stav 1 na ovoj ~len, vrz osnova na naodite koi }e gi podnese, potrebnite merki e dol`en da gi izre~e i nalo`i glavniot republi~ki inspektor.

Protiv re{enieto od stav 1 na ovoj ~len mo`e da se podnese `alba do Ministerstvoto za finansii.

Ministerstvoto za finansii mo`e, po barawe na strankata da go odlo`i izvr{uvaweto na re{enieto od stav 1 na ovoj ~len .

 

^len 100

 

Ako postoi osnovano somnenie deka utvrdenite nepravilnosti imaat osnova i za krivi~no delo ili stopanski prestap, inspektorot e dol`en da podnese prijava do nadle`niot organ za poveduvawe, odnosno vodewe na postapka, ako e napraven devizen prekr{ok poveduva prekr{o~na postapka.

^len 101

 

Ako inspektorot podnese prijava za krivi~no delo, stopanski prestap ili prekr{ok za {to e propi{ana i predvidena za{titna merka, odnosno bezbednosna merka odzemawe na predmeti koi bile upotrebeni ili bile nameneti za izvr{uvawe na krivi~noto delo, stopanski prestap ili prekr{ok, deviznata inspekcija mo`e da donese re{enie za privremeno odzemawe na tie predmeti.

Za odzemenite predmeti deviznata inspekcija izdava potvrda.

Za odzemaweto na predmetite deviznata inspekcija e dol`na vedna{ da go izvesti nadle`niot organ koj ja vodi postapkata.

 

^len 102

 

Pravosilnoto re{enie od ~len 99 na ovoj zakon, deviznata inspekcija go dostavuva na izvr{uvawe vo ovlastenata banka ili institucija za platen promet.

Ovlastenata banka i institucija za platen promet dol`ni se re{enieto od stav 1 na ovoj ~len da go izvr{at bez odlagawe.

Organite nadle`ni za izvr{uvawe na re{enieto od stavovite 1 i 2 na ovoj ~len se dol`ni po izvr{uvaweto na istoto da ja izvestat deviznata inspekcija.

Site izvr{eni re{enija od ~len 99 na ovoj zakon, koi imaat vlijanie od aspekt na izmena na sostojbata na sredstvata i nivnite izvori kaj korisnikot na sredstvata, deviznata inspekcija gi dostavuva do institucijata za platen promet.

 

 

 

 

 

 

^len 103

 

Narodnata banka vr{i preventivna devizno dokumentarna kontrola na izvozot i uvozot na stoki i odredeni uslugi koi gi vr{at vo nadvore{no-trgovskoto rabotewe doma{nite lica i toa so pregled na ispravite i dokumentacijata koja za taa cel i se podnesuva.

Narodnata banka poblisku gi utvrduva uslovite i na~inot na vr{eweto na preventivnata devizno-dokumentarna kontrola i gi propi{uva ispravite i dokumentacijata koja se dostavuva do Narodnata banka zaradi regulirawe na izvozot i uvozot na stoki i odredeni uslugi.

 

 

^len 104

 

Institucijata za platen promet, vo ramkite na finansiskoto i materijalnoto rabotewe na korisnicite na sredstvata, vr{i kontrola za steknuvaweto na denarite po osnov na naplata na pobaruvawata od stranstvo, ispravnosta na presmetanata protivvrednost vo denari vo ramkite na vkupniot prihod i dobivkata, zakonitosta vo raspolagaweto so denarskite sredstva so koi se kupuvaat devizi, vklu~uvaj}i ja i ispravnosta na naplatata na site vra}awa na carina i drugi vidovi na dava~ki, kako i ispravnosta pri iska`uvaweto na podatocite za toa vo dokumentacijata, periodi~nite i godi{nite presmetki.

 

^len 105

 

Carinskata uprava vr{i kontrola na iznesuvaweto od Republika Makedonija i vnesuvaweto vo Republika Makedonija na devizi, doma{na valuta, hartii od vrednost i zlato, koi od Republika Makedonija gi iznesuvaat odnosno vo Republika Makedonija gi vnesuvaat doma{ni i stranski lica ili gi pra}aat po pat na po{tenski ili drugi pratki.

 

^len 106

 

Denarite nad iznosot i vo apoeni pogolemi od dozvolenite za iznesuvawe od Republika Makedonija,odnosno za vnesuvawe vo Republika Makedonija, koi doma{nite ili stranskite lica nema da gi prijavat na grani~nata carinarnica pri preminuvaweto na granicata, privremeno se odzemaat so izdavawe na potvrda.

Re{enie za odzemawe na denarite od stav 1 na ovoj ~len se donesuva vo postapka za devizen prekr{ok.

Neprijavenite denari nad iznosot i apoeni ~ie iznesuvawe od Republika Makedonija, odnosno vnesuvawe vo Republika Makedonija e dozvoleno se deponira na posebna smetka koja se vodi kaj institucijata za platen promet do zavr{uvaweto na prekr{o~nata postapka.

Prijavenata doma{na valuta nad iznosot i apoenite ~ie iznesuvawe od Republika Makedonija, e dozvoleno kako i prijavenata doma{na valuta nad iznosite i apoenite ~ie vnesuvawe vo Republika Makedonija e dozvoleno na patnikot mu se vra}a pri vleguvaweto vo Republika Makedonija, odnosno pri izleguvaweto od Republika Makedonija.

 

^len 107

 

Devizite koi sprotivno na ~len 77 na ovoj zakon i propisite doneseni vrz osnova na toj ~len, patnikot }e se obide da gi iznese od Republika Makedonija bez prijavuvawe na grani~nata carinarnica, kako i prijavenite devizi za koi nema potvrda deka se podignati od devizna smetka ili od devizna {tedna kni{ka, ili se kupeni kaj ovlastena banka ili menuva~nica, odnosno za koi nema potvrda deka gi vnel vo Republika Makedonija, privremeno mu se odzemaat so izdavawe na potvrda.

Re{enie za odzemawe na privremeno odzemenite devizi spored stav 1 na ovoj ~len se donesuva vo upravna postapka za devizen prekr{ok. Ova re{enie se donesuva i vo slu~ai koga postapka za prekr{ok ne mo`e da se vodi poradi nepostoewe na uslovi za odgovornost za storen prekr{ok ili ako storitelot na prekr{okot ne im e dostapen na organite nadle`ni za vodewe na postapkata.

 

^len 108

 

Protiv re{enieto doneseno vo postapkata soglasno so ~lenovite 106 i 107 na ovoj zakon, doma{nite i stranskite lica mo`at da podnesat `alba do Ministerstvoto za finansii.

 

^len 109

 

Re{enie vrz osnova na ~len 99 stav 1 na ovoj zakon ne mo`e da se donese ako pominale dve godini od denot na nastanuvaweto na nezakonitosta ili nepravilnosta, odnosno denot koga e utvrdeno deka merkite koi gi odredil nadle`niot organ ne se izvr{eni. Zastaruvaweto se prekinuva so sekoe dejstvie prezemeno od strana na nadle`niot organ vo toj period naso~eno kon vodewe i zavr{uvawe na postapka. Posle sekoe prekinuvawe na zastaruvaweto, zastaruvaweto po~nuva povtorno da te~e, so toa {to re{enie ne mo`e da se donese vo nikoj slu~aj po istekot na ~etiri godini smetano od denot koga e utvrdena nezakonitosta ili nepravilnosta ili koga e utvrdeno deka naredenite merki ne se izvr{eni.

Re{enijata doneseni vrz osnova na ~len 99 stav 1 na ovoj zakon ne mo`at da se izvr{at ako pominale dve godini od denot na pravosilnosta na re{enieto. Zastaruvaweto se prekinuva so sekoj pismen akt na nadle`niot organ podnesen za izvr{uvawe na re{enieto. Posle sekoe prekinuvawe na zastaruvaweto, zastaruvaweto po~nuva povtorno da te~e so toa {to istoto nastanuva vo sekoj slu~aj po istekot na ~etiri godini smetano od denot na pravosilnosta na re{enieto.

 

^len 110

 

Doma{nite lica koi podle`at na devizna kontrola dol`ni se na organite ovlasteni za vr{ewe na devizna kontrola da im ovozmo`at uvid vo raboteweto i po nivno barawe da im ja stavat na raspolagawe ili da im ja dostavat potrebnata dokumentacija i da im gi dadat baranite podatoci. Pravnite lica se dol`ni da obezbedat i adekvatni uslovi za vr{ewe na deviznata kontrola.

Obvrskite od stav 1 na ovoj ~len se odnesuvaat i na pravnite lica koi vr{at stopanski dejnosti vo stranstvo.

 

XII. KAZNENI ODREDBI

 

  1. Krivi~ni dela

 

^len 111

 

Odgovornoto lice vo pretprijatie ili vo drugo pravno lice, koe na teritorijata na Republika Makedonija vr{i za pretprijatie ili drugo pravno lice naplata ili isplata vo devizi ili zlato sprotivno na odredbite na ovoj zakon, }e se kazni so zatvor od {est meseci do pet godini.

 

^len 112

 

Odgovornoto lice vo pretprijatie ili vo drugo pravno lice, koe za pretprijatie ili drugo pravno lice kupuva ili prodava devizi nadvor od devizniot pazar }e se kazni so zatvor od tri meseci do tri godini.

 

2. Stopanski prestapi

^len 113

 

 

So pari~na kazna od 150 do 250 plati }e se kazni za stopnaski prestap pretprijatie, ovlastena banka ili drugo pravno lice ili stransko lice koe ima pretstavni{tvo vo Republika Makedonija , ako:

    1. kupi ili prodade devizi nadvor od devizniot pazar ( ~len 7);
    2. vr{i pla}awe i naplatuvawe vo devizi ili zlato(~len 7);
    3. zaradi vr{ewe stopanska dejnost vo stranstvo vlo`uva nad ramkite na utvrdeniot obem na kreditirawe predviden vo Proekcijata na platniot bilans na Republika Makedonija, odnosno ako ovie sredstva gi koristi doma{no lice koe ne vr{i stopanska dejnost vo stranstvo ( ~len 14);
    4. kupuva devizi na devizniot pazar sprotivno na ~len 24 na ovoj zakon;
    5. za vreme na traeweto ili po zavr{uvaweto na investicionite raboti gi koristi deviznite sredstva sprotivno na odredbite na ovoj zakon (~lenovi 32 i 33);
    6. ne ja isplati protivvrednosta vo denari ili ne ja isplati soglasno so ~len 34 stav 1 na ovoj zakon, odnosno ako taa isplata ne ja izvr{i po kupovniot kurs {to va`i na denot na isplatata (~len 34 stav 2 );
    7. ne uplati denarska protivvrednost po proda`en kurs {to va`i na denot koga se izvr{uva nalogot kon stranstvo, odnosno ako vo rokot na pristignuvaweto na obvrskite po stranski krediti i konvenciski obvrski ne izvr{i pla}awe na pristignatite obvrski (~len 37);
    8. pla}awata i naplatuvawata gi vr{i preku kontokorentna smetka sprotivno na odredbite na ovoj zakon, ako dolgovnoto , odnosno pobaruva~koto saldo na taa smetka gi premine propi{anite proporcii, odnosno ako pla}awata {to proizleguvaat od dogovori za dolgoro~na multilateralna kooperacija ne gi vr{i preku devizna smetka kaj ovlastenata banka, kako i ako na Narodnata banka na propi{an na~in ili vo propi{ani rokovi ne ñ dostavuva izve{tai za prometot i sostojbata na sredstvata na tie smetki ( ~len 40 stavovi 1 i 2, ~len 41 i ~len 42);
    9. vr{i kupuvawe i proda`ba na pobaruvawata, odnosno ako vo ovie raboti vodi evidencija sprotivno na odredbite na ovoj zakon i propisite doneseni vrz osnova na ovoj zakon (~len 45);
    10. vr{i transfer na sredstvata na stransko lice vo stranstvo pred namiruvaweto na site pristignati obvrski vo Republika Makedonija po tekovnoto rabotewe (~len 48);
    11. rabotite na platniot promet so stranstvo , kreditnite raboti so stranstvo, devizno- valutnite i menuva~kite raboti vo Republika Makedonija gi vr{i sprotivno na uslovite, odnosno ovlastuvawata za vr{ewe na tie raboti (~len 52, stavovi 1, 2 i 3);
    12. na smetkite vo stranstvo dr`i devizi pod najmaliot, odnosno nad najgolemiot iznos {to go propi{uva Narodnata banka, odnosno ako gi koristi za pla}awe vo stranstvo sprotivno na ~len 53 od ovoj zakon;
    13. ne vr{i proda`ba ili otkup na devizi od doma{ni i stranski lica po kursot {to e formiran na devizniot pazar (~len 56);
    14. menuva~kite raboti gi vr{i sprotivno na odredbite na ovoj zakon i propisite na Narodnata banka (~len 57);
    15. vr{i pla}awe na uvozot, odnosno naplata na izvozot na nepreraboteno zlato nad ramkite i iznosite utvrdeni vo dozvolata od nadle`niot organ na uprava, odnosno ako kupuva preraboteno zlato sprotivno na uslovite {to gi propi{uva Vladata na Republika Makedonija (~len 83 stavovi 2 i 3);
    16. topi ili prerabotuva zlato vo zlatni lostovi ili topi kovano zlato sprotivno na propisite (~len 84);
    17. kupuva kovano zlato od doma{ni ili stranski lica po cena povisoka od cenata po koja ova zlato se prodava na stranskiot pazar (~len 86);
    18. vr{i izvoz, odnosno iznesuvawe na zlato vo stranstvo, ili vr{i promet na zlato vo Republika Makedonija sprotivno na ograni~uvaweto {to go propi{ala Vladata na Republika Makedonija (~len 89);
    19. otvori devizna smetka na pretprijatie ili drugo pravno lice po osnova na izveduvawe investicioni raboti, odnosno po osnova na vlog na stranski vlo`uva~ bez sklu~en dogovor so toa lice (~len 90).

Za dejstvieto od stav 1 na ovoj ~len }e se kazni za stopnski prestap i odgovornoto lice vo pretprijatieto, vo ovlastenata banka ili vo drugo pravno lice ili stransko lice koe ima pretstavni{tvo vo Republika Makedonija so pari~na kazna od osum do deset plati.

Za dejstvieto od stav 1 na ovoj ~len }e se kazni za stopanski prestap i odgovornoto lice vo organ i organizacija na dr`avnata uprava so pari~na kazna od osum do deset plati.

 

^len 114

 

So pari~na kazna od 150 do 25o plati }e se kazni za stopanski prestap pretprijatie, ovlastena banka ili drugo pravno lice , ako:

    1. kupi ili prodade devizi sprotivno na propisite na Narodnata banka od ~len 18 stav 2 i ~len 19 , kako i sprotivno na ~len 20 na ovoj zakon;
    2. na stranski devizen pazar kupi ili prodade devizi sprotivno na uslovite {to gi opredelila Narodnata banka (~len 23);
    3. za presmetka na denarskata protivvrednost za izvr{enata naplata vo devizi zaradi isplata na denari, odnosno pla}awe vo devizi ne gi primeni propi{anite kupovni, odnosno proda`ni kursevi, kako i iska`uvaweto na pobaruvawata i obvrskite vo devizi ne gi vr{i po sreden kurs propi{an so ovoj zakon (~len 25);
    4. pri opredeluvaweto na osnovicata za presmetuvawe carini i drugi uvozni dava~ki, ili za drugi nameni od ~len 26 na ovoj zakon ne primeni propi{ani kursevi na stranskite valuti ( ~len 26);
    5. platniot promet so stranstvo ne go vr{i na na~in {to go propi{uva Narodnata banka ili go vr{i sprotivno na ovoj zakon na uslovite {to gi propi{ala Vladata na Republika Makedonija, odnosno Narodnata banka (~len 27, 28 i 29);
    6. izvezenata stoka , odnosno izvr{enite uslugi na stranski lica, odnosno pobaruvawata po drugi osnovi ne gi naplati vo rok od 90 dena odnosno 60 dena, odnosno vo dogovoreniot rok po osnova na izvoz na stoki i izvr{eni uslugi na stranski lica vo ramkite na stopanska dejnost vo slobodnite i carinskite zoni, odnosno ako gi naplati sprotivno na uslovite i rokovite {to gi opredeluva Vladata na Republika Makedonija( ~len 30);
    7. izveduva~ot na investicioni raboti devizite {to gi dr`i na smetkite kaj stranski banki ne gi vnese vo Republika Makedonija, odnosno ne gi prodade vo rok od 90 dena od denot na zavr{uvaweto na investicionite raboti, odnosno istekot na garantniot rok ( ~len 33);
    8. pla}awata kon stranstvo ne gi vr{i soglasno so ovoj zakon i propisot na Narodnata banka , kako i ako stokata ili uslugata platena odnapred ne ja uveze, odnosno ne ja realizira vo rok od 90 dena od denot koga bankata ovlastena za raboti vo stranstvo izvr{ila nalog za pla}awe na vkupnata vrednost na uvozot (~len 36);
    9. dr`i devizi na smetkite vo stranstvo sprotivno na uslovite {to gi opredelila Narodnata banka ili na Narodnata banka na propi{an na~in ili vo propi{an rok ne ñ dostavi izve{taj za prometot i sostojbata na sredstvata na tie smetki (~lenovi 39, 42);
    10. naplatata na premija na osiguruvawe, odnosno premija na reosiguruvawe ili isplata na {teta se vr{i sprotivno na ~len 43 od ovoj zakon;
    11. primi doma{na valuta ili devizi od stranski lica vo depozit sprotivno na uslovite {to gi opredeluva Narodnata banka(~len 46);
    12. vr{i konverzija na devizi na deviznata smetka za pla}awe vo stranstvo sprotivno na ograni~uvaweto {to go opredelila Narodnata banka (~len 54);
    13. na Narodnata banka ne ñ dostavi izve{tai za prometot i sostojbata na tie smetki vo rokovite i na na~in {to go propi{ala Narodnata banka( ~len 55);
    14. ne gi primenuva kupovnite, odnosno proda`nite kursevi {to vo soglasnost so ovoj zakon gi utvrduva menuva~ot za ~ie ime se vr{at menuva~kite raboti (~lenovi 58, 59 i 60);
    15. izdavaweto i distribucijata na bonovi za patarina za vozila so stranska registracija ne gi vr{at soglasno so ovoj zakon (~len 62);
    16. prodavaat efektivni stranski pari sprotivno na na~inot {to go propi{uva Vladata na Republika Makedonija (~len 64).

Za dejstvijata od stav 1 na ovoj ~len }e se kazni za stopanski prestap i odgovornoto lice vo pretprijatieto vo ovlastenata banka ili vo drugo pravno lice, so pari~na kazna od osum do deset plati.

Za dejstvijata od stav 1 na ovoj ~len }e se kazni za stopanski prestap i odgovornoto lice vo organ i organizacija na dr`avnata uprava so pari~na kazna od osum do deset plati.

So pari~na kazna od stavovite 1 i 2 na ovoj ~len za stopanski prestap }e se kazni i stransko pravno lice {to ima pretstavni{tvo vo Republika Makedonija i odgovornoto lice vo nego, ako:

    1. izvr{i nekoe od dejstvijata od stav 1 na ovoj ~len;
    2. stekne pobaruvawa vo denari na smetka kaj ovlastenata banka, sprotivno na na~inot {to go propi{uva Vladata na Republika Makedonija (~len 47).

^len 115

 

Za stopanskite prestapi od ~lenovite 113 i 114 na ovoj zakon, pokraj pari~nata kazna, mo`e da se izre~e i za{titna merka zabrana za pretprijatie i drugo pravno lice da vr{i dejnost vo nadvore{no - trgovskiot promet vo traewe od {est meseci do pet godini.

Za stopanskite prestapi od stav 1 na ovoj ~len, pokraj pari~na kazna, }e se izre~e i za{titna merka odzemawe na predmetite {to bile upotrebeni ili bile nameneti za vr{ewe na stopanskiot prestap ili {to nastanale so izvr{uvawe na stopanskiot prestap

 

 

 

 

 

.

 

3. Prekr{oci

 

 

^len 116

 

So pari~na dazna od 50 do 100 plati }e se kazni za prekr{ok pretprijatie, ovlastena banka i drugo pravno lice ili stransko pravno lice koe ima pretstavni{tvo vo Republika Makedonija, ako:

    1. ne vodi evidencija za sekoja sklu~ena nadvore{no-trgovska rabota i kreditna rabota so stranstvo, za izvr{uvaweto na tie raboti i za pla}awata i naplatuvawata vo vrska so tie raboti, ili ja vodi sprotivno na propisot (~len 38);
    2. po prestanuvaweto na dogovorot za pla}awe i naplatuvawe na uslugi preku kontokorentna smetka ne go namiri dolgovnoto, odnosno pobaruva~koto saldo vo rok od 30 dena od denot na prestanuvaweto na dogovorot (~len 40 stav 3);
    3. pravdaweto na razlikite vo vrednosta nastanati vo raboteweto so stranstvo ne go vr{i na propi{aniot na~in (~len 44);
    4. deviznite smetki i deviznite {tedni kni{ki na doma{nite i stranskite lica ne gi vodi na na~in {to }e go propi{e Narodnata banka (~len 70);
    5. so devizite primeni po osnova na osiguruvawe na `ivotot ne postapuva vo soglasnost so ovoj zakon (~len 72);
    6. ne isplatuva obvrski po osnova na obvrznici koi glasat na stranska valuta, ili kamata na devizite na deviznite smetki i deviznite {tedni kni{ki na doma{nite i stranskite fizi~ki lica vo soglasnost so ovoj zakon, ili ako ne obezbedi tajnost na podatocite za deviznite smetki i deviznite {tedni kni{ki na doma{nite fizi~ki lica (~lenovi 73, 74 i 75);
    7. ne prodavaat devizi na doma{nite fizi~ki lica za pla}awe po tekovnite transakcii so stranstvo na na~in koj }e go propi{e Vladata na Republika Makedonija (~len 76),
    8. ne vr{i kupuvawe na stranski hartii od vrednost, kuponi na stranski hartii od vrednost i stranski vlo`ni kni{ki vo soglasnost so ovoj zakon (~len 80 stav 3);
    9. izvezuva ili iznesuva zlato vo neprerabotena ili kovana forma bez odobrenie od Narodnata banka (~len 82 stav 2);
    10. ne vodi evidencija za proizvedenite ili prodadenite koli~estva zlato ili za kupenite i prerabotenite koli~estva zlato ili ne ja vodi na propi{aniot na~in (~len 87);
    11. vo opredeleniot rok po re{enie na inspektorot, odnosno na glavniot republi~ki inspektor ne gi otstrani utvrdenite nezakonitosti ili nepravilnosti, odnosno ne gi izvr{i naredenite merki vo deviznoto ili nadvore{no-trgovskoto rabotewe, odnosno vo kreditnite raboti so stranstvo (~len 99 stavovi 1 i 2);
    12. ne izvr{i re{enie na deviznata inspekcija (~len 102 stav 2);
    13. na organite ovlasteni za vr{ewe devizna kontrola ne im ovozmo`i uvid vo raboteweto ili na nivno barawe odbie da ja stavi na raspolagawe ili da ja dostavi potrebnata dokumentacija ili da gi dade baranite podatoci (~len 110 stav 1);
    14. vr{eweto na devizni i kreditni raboti so stranstvo mu go doveri na lice osudeno za krivi~ni dela od ~lenovite 111 i 112 na ovoj zakon ili na lice osudeno za stopanski prestap od ~len 113 na ovoj zakon so pari~na kazna nad deset plati, dodeka trae zabranata za vr{ewe na tie raboti.

Za dejstvieto od stav 1 na ovoj ~len }e se kazni za prekr{ok i odgovornoto lice vo pretprijatieto vo ovlastenata banka, vo drugo pravno lice ili stransko lice koe ima pretstavni{tvo vo Republika Makedonija so pari~na kazna od osum do petnaeset plati.

Za dejstvieto od stav 1 na ovoj ~len }e se kazni za prekr{ok i odgovornoto lice vo organ i organizacija na dr`avnata uprava so pari~na kazna od osum do petnaeset plati.

 

^len 117

 

So pari~na kazna vo dvaesetkraten iznos od pri~inetata {teta, neizvr{enite obvrski ili vrednosta na stokata, odnosno uslugata koja e predmet na prekr{ok }e se kazni za prekr{ok pretpriema~ za dejstvijata kaznivi po ~lenovite 113, 114 i 115 na ovoj zakon.

Za dejstvieto od stav 1 na ovoj ~len pokraj pari~nata kazna mo`e da se izre~e za{titna merka zabrana za vr{ewe na samostojna dejnost vo traewe od tri meseci do edna godina.

 

^len 118

 

So pari~na kazna od edna ipol do dve ipol plati }e se kazni za prekr{ok fizi~ko lice, ako:

    1. nedozvoleno kupi ili prodade devizi ili ako vr{i pla}awe i naplatuvawe vo devizi ili zlato sprotivno na odredbite na ovoj zakon (~len 7);
    2. devizite na devizna smetka ili na devizna {tedna kni{ka ne gi koristi vo soglasnost so odredbite na ovoj zakon (~len 70);
    3. sprotivno na propisite na Narodnata banka se obide da iznese ili iznese denari od Republika Makedonija ili se obide da vnese ili vnese denari vo Republika Makedonija vo patni~kiot promet so stranstvo nad dozvolenite iznosi i apoeni, ili preku po{tenski ili drugi pratki se obide da iznese ili iznese od Republika Makedonija denari ili vrednosnici {to glasat na denari, efektivni stranski pari ili vrednosnici {to glasat na stranska valuta ili preku po{tenski ili drgi pratki se obide da vnese ili vnese vo Republika Makedonija denari ili vrednosnici {to glasat na denari (~len 77);
    4. se obide da iznese devizi vo stranstvo za koi }e poka`e deka se podignati od devizna smetka ili devizna {tedna kni{ka ili deka se kupeni kaj ovlastena banka (~len 78 stav 3);
    5. pri izleguvaweto od Republika Makedonija se obide da iznese ili iznese devizi ili denari, ili raspolaga so devizi ili denari sprotivno na ovoj zakon ili na propisot donesen vrz osnova na ovoj zakon (~len 78);
    6. se obide da iznese ili iznese ili isprati od Republika Makedonija stranski hartii od vrednost sprotivno na odobrenieto od Narodnata banka (~len 79 stav 2);
    7. so ~ekovi vle~eni vo Republika Makedonija na stranski lica ili so ~ekovi vo denari vle~eni vo Republika Makedonija postapi sprotivno na odredbite od ~len 80 na ovoj zakon (~len 81);
    8. se obide da izveze ili izveze ili se obide da iznese ili iznese zlato vo neprerabotena ili kovana forma bez odobrenie od Narodnata banka (~len 82 stav 2);
    9. topi ili preraboti zlato vo lostovi ili topi kovano zlato sprotivno na ~len 84 na ovoj zakon.

So pari~na kazna od stav 1 na ovoj ~len }e se kazni za prekr{ok i stransko fizi~ko lice ako na teritorijata na Republika Makedonija izvr{i nekoi od rabotite od stav 1, to~ki od 1) do 9) na ovoj ~len.

 

^len 119

 

So pari~na kazna od edna plata do dve ipol plati }e se kazni za prekr{ok po ~len 116 na ovoj zakon fizi~ko lice ako vrednosta na predmetot na prekr{okot ne e pogolema od dvojniot iznos koj go propi{uva Narodnata banka vo smisla na ~len 77 od ovoj zakon.

Denarskata protivvrednost na devizite koi se predmet na prekr{ok se utvrduva so primena na kursot od ~len 26 stav 3 od ovoj zakon.

 

^len 120

 

Za prekr{ocite od ~lenovite od 116 do 118 na ovoj zakon, pokraj pari~nata kazna, }e se izre~e i za{titna merka - odzemawe na predmetite {to se upotrebeni ili {to bile nameneti za izvr{uvawe na prekr{okot, ili {to nastanale so izvr{uvaweto na prekr{okot.

Predmetite od stav 1 na ovoj ~len mo`at da se odzemat i ako ne se sopstvenost na storitelot na prekr{okot ili so niv ne raspolaga pravnoto lice - storitelot na prekr{okot.

Po isklu~ok od stav 1 na ovoj ~len, mo`e da se izvr{i delumno odzemawe na predmetite {to se upotrebeni ili {to bile nameneti za izvr{uvawe na prekr{okot ili {to nastanale so izvr{uvaweto na prekr{okot ako motivite ili drugite okolnosti pod koi prekr{okot e izvr{en uka`uvaat deka ne e opravdano predmetot da se odzeme vo celost.

Za prekr{okot od ~len 117 i ~len 118 stav 1 to~ki 3), 4), 5), i 7) na ovoj zakon }e se izre~e za{titna merka odzemawe na prevoznoto, odnosno prenosnoto sredstvo ako negovi tajni, odnosno skrieni mesta bile koristeni za sokrivawe na predmetot na prekr{okot i ako vrednosta na predmetot na prekr{okot e pogolema od edna tretina od carinskata osnovica na prevoznoto, odnosno prenosnoto sredstvo.

Prevozno, odnosno prenosno sredstvo so koe se vr{at uslugi na prevoz vo javniot soobra}aj mo`e da se odzeme vo smisla na stav 4 od ovoj ~len i ako ne e sopstvenost na storitelot na prekr{okot, ako negoviot sopstvenik znael ili mo`el da znae deka toa e upotrebeno za izvr{uvawe na prekr{okot od ~len 116 stav 1 to~ka 8) i ~len 118 stav 1 to~ki 4) i 7) na ovoj zakon.

Za prekr{ocite od ~lenovite od 116 do 118 na ovoj zakon }e se izre~e merkata odzemawe na imotnata korist pribavena so izvr{uvaweto na prekr{ocite.

 

^len 121

 

Za{titna merka po ~len 120 mo`e da se izre~e i ako pari~na kazna za prekr{ok ne e izre~ena ili ako storitelot na prekr{okot ne e dostapen na organite nadle`ni za postapka.

 

^len 122

 

Prekr{o~nata postapka za prekr{ocite predvideni so ovoj zakon ja vodi i re{enie za prekr{okot vo prv stepen donesuva komisija za prekr{oci formirana od ministerot za finansii od redot na rabotnicite na deviznata inspekcija.

Protiv re{enieto za prekr{ok vo prv stepen mo`e da se izjavi `alba do Ministerstvoto za finansii.

 

 

^len 123

 

Ako prekr{o~nata postapka e povedena vrz osnova na prijava na carinskiot organ, {to e sostavena vrz osnova na neposredno zabele`uvawe na toj organ, a za prekr{okot e propi{ana pari~na kazna za poedinec do dve ipol plati, odnosno za pravno lice do 100 plati, mo`e bez povikuvawe na ispituvawe na obvinetiot da se donese re{enie za prekr{okot.

Protiv re{enieto doneseno vrz osnova na stav 1 na ovoj ~len obvinetiot mo`e vo rok od osum dena od denot na dostavuvaweto na re{enieto da podnese prigovor do deviznata inspekcija.

Ako obvinetiot vo opredeleniot rok podnese prigovor, deviznata inspekcija }e go stavi von sila donesenoto re{enie i }e ja prodol`i redovnata postapka. Re{enieto za prekr{ok doneseno vo redovna postapka ne mo`e za obvinetiot da bide ponepovolno od re{enieto {to po povod negoviot prigovor e staveno von sila.

 

^len 124

Postapka po prekr{ocite od ovoj zakon ne mo`e da se povede koga }e izminat dve godini od denot koga e storen prekr{okot. Zastarenosta se prekinuva vo sekoe dejstvie na nadle`niot organ {to se prezema zaradi gonewe na storitelot na prekr{okot. So sekoj prekin zastaruvaweto zapo~nuva povtorno da te~e, no bez ogled na prekinot, zastarenosta vo sekoj slu~aj nastanuva koga }e izminat ~etiri godini od denot koga e storen prekr{okot.

Izre~enata kazna i za{titnata merka za prekr{ok ne mo`at da se izvr{at ako izminala edna godina od denot na pravosilanosta na re{enieto za prekr{okot. Zastaruvaweto na izvr{uvaweto na kaznata, odnosno na za{titnata merka ne te~e za vremeto za koe izvr{uvawe ne mo`e da se prezeme spored zakon. Zastarenosta se prekinuva so sekoe dejstvie na nadle`niot organ {to se prezema zaradi izvr{uvawe na kaznata, odnosno na za{titnata merka. So sekoj prekin zastaruvaweto zapo~nuva povtorno da te~e, no bez ogled na prekinite zastarenost vo sekoj slu~aj nastanuva koga }e izminat dve godini od denot na pravosilanosta na re{enieto za prekr{ok.

4.Pravni posledici od osudata

 

 

^len 125

 

Vo pretprijatijata, vo ovlastenite banki ili vo drugo pravno lice, {to se zanimavaat so devizni i kreditni raboti so stranstvo, tie raboti ne mo`e da gi vr{i lice koe so umisla izvr{ilo krivi~no delo protiv osnovite na ureduvaweto i bezbednosta na Republika Makedonija ,protiv vooru`enite sili, protiv me|unarodnoto pravo, protiv ugledot na stranska dr`ava ili na me|unarodna organizcija, protiv stopanstvoto ili krivi~no delo koe e predvideno so ovoj zakon za koe pravosilno e osuden na kazna zatvor.

Za lice koe so umisla storilo krivi~no delo protiv stopanstvoto ili protiv slu`benata dol`nost, zabranata od stav 1 na ovoj ~len nastapuva ako za takvo krivi~no delo pravosilno e osudeno na kazna zatvor od najmalku {est meseci.

Za lice koe so umisla storilo drugo krivi~no delo, osven krivi~nite dela navedeni vo stavovite 1 i 2 na ovoj ~len, zabranata od stav 1 na ovoj ~len nastapuva ako pravosilno e osudeno za toa delo na kazna zatvor od najmalku tri godini.

Zabranata za liceto od stavovite 1 i 2 na ovoj ~len trae deset godini, a za licata od stav 3 na ovoj ~len - pet godini od denot na izdr`anata, oprostenata ili zastarenata kazna.

 

 

^len 126

 

Pretprijatie, ovlastena banka ili drugo pravno lice ne mo`e na raboti i zada~i vo vrska so vr{ewe na devizno rabotewe so stranstvo, da primi nitu da zadr`i lice koe e osudeno za stopanski prestap vrz osnova na ovoj zakon i za koj mu e izre~ena pari~na kazna vo iznos od deset plati.

Zabranata od stav 1 na ovoj ~len trae tri godini od denot na pravosilnosta na presudata.

 

^len 127

 

Devizite i zlatoto {to se odzemeni kako predmet na krivi~no delo, stopanski prestap ili prekr{ok, dodeka trae postapkata za krivi~noto delo, stopanskiot prestap ili prekr{ok, se deponiraat kaj Narodnata banka.

Uplata na kaucija vo devizi koi gi polo`uva stransko fizi~ko lice po postapka na vodewe na prekr{o~na i krivi~na postapka kaj sudovite, se vr{i vo Narodnata banka.

 

^len 128

 

Pari~nite kazni , imotnata korist i sredstvata za pla}awe , kako i protivvrednosta vo denari so proda`ba na predmetite {to se upotrebeni ili {to bile nameneti za izvr{uvawe na krivi~no delo, stopanski prestap ili prekr{ok ili {to nastanale so izvr{uvawe na krivi~no delo, stopanski prestap ili prekr{ok se uplatuvaat vo Republi~kiot buxet.

Devizite {to se odzemeni kako predmet na izvr{uvawe na krivi~no delo, stopanski prestap ili prekr{ok pretstavuvaat prihod na Republika Makedonija.

 

XIV. PREODNI I ZAVR[NI ODREDBI

 

^len 129

 

Pla}aweto i naplatata vo nadvore{no-trgovskata razmena na stoki i uslugi i drugi ekonomski transakcii so porane{nite jugoslovenski republiki mo`e da se vr{i i spored posebni me|udr`avni dogovori, odnosno akti na Vladata na Republika Makedonija.

 

^len 130

 

Do potpi{uvaweto na bilateralnite dogovori so zemjite so koi Republika Makedonija ima vospostaveno nadvore{no-trgovsko rabotewe i drugi vidovi na ekonomski transakcii, pla}aweto i naplatata so tie zemji }e se vr{i vo soglasnost so odredbite na dogovorite sklu~eni me|u SFRJ i odnosnata zemja.

 

^len 131

 

Obvrskite po deviznite {tedi kni{ki i deviznite smetki na gra|anite kaj bankite vo Republika Makedonija deponirani kaj Narodnata banka na Jugoslavija (porane{na SFRJ) se reguliraat so poseben zakon.

 

^len 132

 

So zemjite so koi od 1 januari 1991 godina se premina od klirin{ki na konvertibilen na~in na pla}awe, me|usebnite pla}awa i naplati po sklu~enite dogovori za realizacija na utvrdenoto definitivno saldo so sekoja zemja, }e se vr{at do negovata realizacija preku likvidaciona smetka utvrdena so me|udr`aven dogovor sklu~en me|u SFRJ i odnosnata zemja, se do sklu~uvaweto na poseben dogovor me|u Vladata na Republika Makedonija i Vladata na taa zemja.

Pretprijatija i drugi pravni lica koi soglasno so stav 1 na ovoj ~len }e uvezat stoki i koristat uslugi vo visina na utvrdenoto likvidaciono saldo, smetano za sekoja zemja oddelno, ja uplatuvaat vrednosta na stokite i koristenite uslugi vo denari kaj Narodnata banka preku bankite ovlasteni za rabota so stranstvo, smetano po kurs na amerikanski dolar, koj va`i na denot na uplatata.

So ostvarenata denarska protivvrednost soglasno so stav 2 na ovoj ~len, Narodnata banka, preku ovlastenite banki za rabota so stranstvo }e gi namiruva pobaruvawata na doma{nite lica steknati po osnov na izvoz na stoki i uslugi vo zemjite od stav 1 na ovoj ~len zaklu~no so 31 dekemvri 1990 godina.

 

^len 133

 

Pla}aweto na pristignatite obvrski po stranski krediti go vr{at korisnicite na kreditite preku bankite ovlasteni za rabota so stranstvo.

Dokolku korisnikot na kreditot ne ja izvr{i obvrskata od stav 1 na ovoj ~len, pla}aweto po taa osnova dol`na e da go izvr{i ovlastenata banka preku koja e vle~en kreditot, so toa {to istovremeno bankata e dol`na da ja blokira `iro smetkata na korisnikot na kreditot do visina na namirenite obvrski za smetka na korisnikot na kreditot, zgolemeni za iznosot na tro{ocite nastanati zaradi nenavremeno polo`uvawe na denarskata protivvrednost na pristignatata obvrska.

 

^len 134

 

Podzakonskite akti predvideni so ovoj zakon }e se donesat vo rok od 60 dena od denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon.

Do donesuvaweto na aktite od stav 1 na ovoj ~len }e se primenuvaat podzakonskite akti koi so ~len 5 od Ustavniot zakon za sproveduvawe na Ustavot na Republika Makedonija se prezemeni kako republi~ki.

 

 

 

^len 135

 

So denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakon, Zakonot za devizno rabotewe ("Slu`ben list na SFRJ" broj 66/85, 13/86, 3/88, 59/88, 82/90, 22/91 i "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija" broj 4/93), prestanuva da se primenuva na teritorijata na Republika Makedonija.

 

^len 136

 

Ovoj zakon vleguva vo sila so denot na objavuvaweto vo "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija".